Մելիք-Եգանյաններ, Մելիք-Ավանյաններ
Ըստ պատմաբան Բագրատ
Ուլուբաբյանի, Մելիք-Եգանյանների իշխանական տունը ծագել է Առանշահիկ թագավորական-իշխանական
տոհմի մի ճյուղից, որն առանձնացել էր դեռևս VII դարերում: VIII-IX դարերում այդ տնից հայտնի էր իշխան Հովսեփը, որի որդի Եսայի Ապումուսեն,
հաստատվելով հարավային Արցախ հայոց նահանգում, Տողասարի գագաթին կառուցում է անմատչելի
Գորոզ բերդը և հիմնում է Գտիչ-Գորոզի իշխանությունը: 853թ. իշխան Եսային ամրանալով
Գորոզ բերդում եւ քսանութ գրոհ ետ մղելով՝ պարտության է մատնում 200,000-անոց արաբական
բանակին, որից հետո արաբները ստիպված են լինում ճանաչել իր ինքնիշխանությունը: Իշխան
Եսային նաև հաջողաբար պաշտպանում է իր իշխանությունը Բաբեկ ավազակի ասպատակություններից.
իշխան Եսայուն հաջողվում է վերջինին կալանել և հանձնել արաբներին զգալի գլխավարձի դիմաց:
Իշխան Եսայու մահից հետո (854 թ.) Գտիչ-Գորոզի իշխանությունը ժառանգեց վերջինիս որդի
Մովսեսը, որին հետևեցին ավագ որդի Գորոզ բերդի տեր իշխան Վաչագանը, այնուհետև Եսայու
երկրորդ որդի Գագիկը:
XVIII դարում Մելիք-Եգանյանների մի մասը տեղափոխվեց Լոռվա Բոլնիս գավառը, որտեղ նրանք սկիզբ դրեցին տեղի իշխան Քալանթարյանների տանը: Վերջիններից էլ ծագեց Լոռվա-Մելիքյանների (վրացական արտասանությամբ՝ Լոռիս-Մելիքովների) տոհմը: Տողում մնացած Մելիք-Եգանյանների մի ճյուղն էլ բռնի կերպով մահմեդականացվեց, սկիզբ դնելով իսլամացած Մելիք-Ասլանովներին:
Մելիք-Եգանյանների
իշխանացանկը
- Հովսեփ
- Եսայի Ապումուսե
- Մովսես
- Վաչագան, Գագիկ, Ոսկի
- ... (անհայտ իշխաններ)...
- Ղուկաս (մոտ 1680-1710)
- Ավան-Եգան Մեծ (մոտ 1710-1744)
- Արամ (1744-1745)
- Եսայի Բ (Արամի եղբայր) (1745-1781)
- Բախտամ (տոհմակից) (1781-1795)
- Աբբաս Դաժան (1795-1828)
Գրականություն
- Իշխան Սարգիս Ջալալյանց. Աղվանքի պատմություն (անտիպ, բնօրինակը՝ Տյուբինգենի Համալսարանում)
- Մակար Բարխուդարյանց. Պատմություն Աղւանից: Թիֆլիս, 1907
- Րաֆֆի. Խամսայի մելիքությունները: Երևան, 1991
- Արտակ Մաղալյան. Արցախի մելիքությունները և մելիքական տները XVII–XIX դդ.: Երևան, 2007